هر سه تصویر بالا، به ترتیب یخدان، حمام و دریچه سقف حمام رادکان باقی مانده از دوره نادری است  که گویا با توجه به سخنان راهنمایان محلی و جناب رجائیان نویسنده کتاب رادکان که ایشان را نیز در همین سفر ملاقات کردیم، تا دهه هشتاد خورشیدی، سکنه روستا از حمام استفاده می کردند؛ کاشیکاری های سبک جدید هم گویای این موضوع بود. البته امروزه مدت زمانی است که ظاهرا این بناهای تاریخی متأسفانه مورد بی مهری مسوولان قرار گرفته و بازسازی نشده است........ مسجد و بارویی نیز از دوره نادری در رادکان قرار دارد که تا حدودی مسجد را بازسازی کرده اند. در انتهای بازدید از این روستای تاریخی، با نوش جان کردن بستنی سنتی منطقه، شیرینی خاطره سفر یکروزه‌مان را بیشتر کردیم.....

 1394/2/10 ساعت 15بعدازظهر 

مبدأ: مجتمع علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد

مقصد: رادکان از توابع شهرستان چناران

   برای رسیدن به روستای رادکان، می بایست به حدود 74 کیلومتری شمال مشهد در مسیر جاده مشهد- چناران برویم. حدود 26کیلومتری شمال چناران در سمت راست جاده با تابلوی پاسگاه رادکان باید به جاده فرعی تغییر مسیر دهیم... و این راهی بود که به اتفاق دانشجویان ارشد رشته تاریخ و همراهی جناب مهندس منوچهر آرین نویسنده کتاب «نگاهی دیگر به برجها» طی کردیم... عقربه های ساعت، عدد 16 را نشان می‌دادند که وارد جاده فرعی رادکان شدیم. توضیحات جناب مهندس که به گفته خودشان حدود 15سال، عمر خود را بر روی پژوهش درباره برج‌ها بخصوص برج رادکان گذاشته بودند شروع شد، ایشان توجه ما را به سمت چپ و راست جاده جلب کردند که بقایای برج قدیمی رادکان دیده می‌شد که ظاهراً نمودی از حالت دایره وار برج در دوران گذشته بود. کوه‌های بینالود در سمت راست و کوه‌های هزار مسجد و روستای مغان در سمت چپ جاده و همراهی زمین‌های سرسبز کشاورزی در دل دشت از سوی دیگر، گویی چشم را به طریقی خاص نوازش می داد... وجود مزار آجری مربع شکل خواجه نیز در سمت چپ در کنار قطعه‌های باقی مانده از دیوار قدیمی رادکان، مشهود بود. ظاهرا بنا به جا مانده از دوران صفوی است. آنچنان که از نوشته آقای رجائیان نگارنده کتاب رادکان برمی‌آید باروی رادکان قدیم در دوره نادرشاه تخریب شده است...

   تقریباً پس از یک ربع ساعت عبور از این جاده آسفالته به ورودی رادکان امروزی رسیدیم و با برج نمادین رادکان در میدان اصلی روستا روبه‌رو شدیم...

   از جایی که بنا بود ابتدا از توضیحات مفید جناب مهندس آرین درباب برج آگاه شویم نخست به سمت برج در حدود سه کیلومتری رادکان، جاده(خوشبختانه آسفالت) را ادامه دادیم و بعدا به داخل روستا  وارد شدیم...

   برج رادکان در اواسط قرن هفتم هجری قمری (احتمالاً سال660ه.ق، همزمان با به پایان رسیدن ساخت بناهای وابسته به رصدخانه مراغه) در دوره ایلخانی در میان سه راهی جاده ابریشم (شاه راه خراسان) ساخته شده که میان توس، خبوشان و مریجگان بوده است. این برج با پلان داخلی هشت ضلعی و ارتفاع 26 متر دارای قاعده‌ای دوازده ضلعی تا ارتفاع سه متری است. 36 نیم ستون برجسته ده درجه‌ای بدنه خارجی بنا را دربر می‌گیرد. این ساقه استوانه‌ای را گنبدی مخروطی شکل پوشش می‌دهد. در محل اتصال گنبد و پایه استوانه‌ای، کتیبه‌ای گچی قرار دارد که زیر این کتیبه، آجرهایی لعابدار به شکل اشک همچون نگینی در بدنه آجری برج می‌درخشیده که البته متأسفانه امروزه تنها اندکی از باقی است. در زیر پوشش گنبدی درون بنا که تقریبا به طور کامل، فروریخته است دوازده دریچه وجود دارد.

   آن‌چنان‌که مهندس آرین توضیح دادند: «انتخاب مکان دو در روبه‌روی هم و دریچه‌های بسیار در برج رادکان نمی‌توانست اتفاقی باشد. معماران بنا، دو دیوار موازی از 12 دیوار اولیه این برج را در راستای نصف النهار ساختند و راستای درها نیز در امتداد طلوع زمستان(یلدایی) و غروب تابستان است، جایی در پهنه برج که می‌توان با توجه به آنها چهار فصل، سال کبیسه و آغاز نوروز را تعیین کرد. در حقیقت این درها به گونه‌ای تعبیه شده‌اند که پس از حرکت 60درجه‌ای خورشید در افق، نور خورشید از دو در می‌گذرد و طلوع آغاز زمستان و غروب آغاز تابستان در افق برج دیده می‌شود...» و بنا به نقل قول ایشان تمام این نشانه‌هاست که به ما می‌فهماند، مطمئناً این راستاها پیش از بنای برج طراحی شده و اگر هنگامی دیدید که طلوع از میان درها دیده می‌شود و به اوج جابه‌جایی خود می‌رسد، باید بدانید که یلدا گذشته و آن روز شروع زمستان و دی ماه است...

عکس‌های زیبای زیر، اثر جناب مهندس است که از دو لحظه باشکوه زمان دقیق دو فصل سال؛ طلوع یلدایی و غروب تابستان گرفته شده؛ گویی خورشید از دو در عبور کرده است...

  مصالحی که در ساخت برج به کار رفته بیشتر از آجر است که با طرح‌های هندسی و به صورت خفته راسته با مقیاس و واحدهای اندازه گیری معماری قدیم ایرانی اجرا شده و این مسأله، زیبایی دو چندانی به بنا بخشیده است. برج رادکان با شماره ملی 146 در تاریخ 1310/10/15 با کاربری نجومی، تقویمی و میل راهنما به ثبت رسیده است.           

   آن‌چنان‌که از مسوول محلی برج، جناب جلیلی جویا شدم، رادکان در جوار روستاهایی همچون غیاث آباد، زنگر، کلاته سادات، مریجگان و محمّدآباد قرار دارد که در برخی مراسم محلی مانند جشن ازدواج، مردم این روستاها، برای بردن عروس یا برای استقبال از خانواده‌های عروس یا داماد، حتما شادی خود را برای دقایقی به پای برج می‌آورند و به آن « نارکشون» یا «نارزنون» می‌گویند...

(تصویر جناب جلیلی، راهنمای محلی برج رادکان)

   مهندس آرین در بررسی‌های خود موفق شد در نوشته‌های کهن جغرافیا و تاریخ حافظ ابرو خوافی سندی محکم پیدا کند كه به ویژگی‌های نجومی برج رادکان اشاره داشت:«قریه رادك خواجه نصیر را آنجا برجی بوده است كه دوازده دریچه داشته، در هر برجی كه ماه نو شدی از یك دریچه می نموده است.»

   خواجه نصیر نیز در زیگ ایلخانی می آورد: «تاریخ فرس از كسور و كبایس خالی است و سال آن سیصد و شصت وپنج روز باشد و ماه ها سی روز و پنج روز زیادتی بر سیصد و شصت بعضی در آخر آبان و منجمان در آخر سال گیرند. در قدیم تاریخ بختنصر همچنین بوده است. و از جهت آنكه سال‌ها و ماه‌های این تاریخ از كسور خالی است، منجمان این تاریخ بیشتر به كار دارند...»

    تا چند سال پیش، گمان بر این بود که برج، محل دفن فردی مهم بوده و بنای آرامگاهی محسوب می‌شده است امّا اکنون، پژوهش‌های بسیار باستان شناسان مشخص کرده که این بنای بلند، تنها برجی است که توانایی تعیین چهار فصل، سال کبیسه و نوروز را دارد. در ضمن برج رادکان با برج رادکانی که در شهرستان کردکوی در غرب استان گلستان قرار گرفته ارتباطی ندارد؛ چراکه برج رادکان گلستان بدون هر ویژگی نجومی است و تنها یک برج راهنما به شمار می‌رود.

دقت کنید در عکس زیر، بازتابی از نور خورشید دقیقاً از یکی دیگر از دریچه‌های بالای درون برج به چشم می‌خورد...

 ‌...این هم نمونه‌ای کوچک از شقایق‌ و گل‌های دشت و گذر آب روان در روبه‌روی برج

___________________________________________

1- توضیحات تکمیلی به همراه فیلم‌های مربوطه را می‌توانید در سایت مهندس آرینwww.jamejamshid.com از این لینکwww.jamejamshid.com/f-radkan.htm دنبال نمایید. دانشجویان گرامی در صورت تمایل برای آشنایی با اسطرلاب و درخواست خرید کتاب ایشان نیز می‌توانید به همین سایت مراجعه کنید.